Η κορτιζόλη έχει κακή φήμη. Αυτή η στεροειδής ορμόνη που παράγεται από τα επινεφρίδια, τα οποία βρίσκονται στην κορυφή των νεφρών σας, είναι γνωστή ως η ορμόνη του “στρες” του σώματός σας. Η κορτιζόλη αυξάνεται όταν αντιλαμβάνεστε τον κίνδυνο, προκαλώντας συμπτώματα “μάχης ή φυγής”, όπως αυξημένη αρτηριακή πίεση και καρδιακό ρυθμό, μυϊκή ένταση και διακοπή των λειτουργιών του πεπτικού συστήματος.
Η βίωση των επιδράσεων της κορτιζόλης μπορεί να είναι δυσάρεστη και τρομακτική, αλλά εξυπηρετεί έναν σκοπό, καθώς σας βοηθά να τρέχετε πιο γρήγορα από τον κίνδυνο, να σηκώνετε βαριά αντικείμενα για να προστατεύσετε ή να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας και τους αγαπημένους σας και να εκτελείτε άλλες τεχνικές επιβίωσης.
Αλλά η κορτιζόλη έχει και πολλές άλλες λειτουργίες. Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά σε αυτή την ορμόνη, στο ρόλο της στο σώμα και στο τι μπορεί να συμβεί αν το επίπεδο της κορτιζόλης σας είναι εκτός ισορροπίας.
Πώς παράγεται η κορτιζόλη;
Η κορτιζόλη παράγεται από τα επινεφρίδιά σας -δύο μικρά όργανα που βρίσκονται στην κορυφή κάθε νεφρού. Συγκεκριμένα, η κορτιζόλη παράγεται στο εξωτερικό τμήμα του αδένα, που ονομάζεται φλοιός των επινεφριδίων. (Αυτό το τμήμα του αδένα είναι επίσης υπεύθυνο για την παραγωγή αλδοστερόνης, μιας ορμόνης που βοηθά στον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης). Η κορτιζόλη απελευθερώνεται μέσω ενός βρόχου ανατροφοδότησης μεταξύ του υποθαλάμου, της υπόφυσης και των επινεφριδίων σας, τα οποία από κοινού συνθέτουν αυτό που ονομάζεται άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA).
Ο υποθάλαμος και η υπόφυση βρίσκονται στον εγκέφαλό σας. Μεταξύ των καθηκόντων τους είναι να διασφαλίζουν ότι το αίμα σας περιέχει ακριβώς τη σωστή ποσότητα κορτιζόλης. Εάν το επίπεδο είναι πολύ χαμηλό, ο υποθάλαμός σας στέλνει ένα σήμα στην υπόφυση, η οποία δίνει σήμα στα επινεφρίδια σας να παράγουν περισσότερη.
Αφού τα επινεφρίδιά σας απελευθερώσουν κορτιζόλη, η ορμόνη αυτή ταξιδεύει μέσω του αίματός σας. Σχεδόν κάθε κύτταρο στο σώμα σας περιέχει υποδοχείς κορτιζόλης, οπότε οι επιπτώσεις της είναι ποικίλες και εκτεταμένες.
Η απελευθέρωση της κορτιζόλης γίνεται με κιρκάδιο τρόπο, οπότε είναι φυσικά υψηλότερη το πρωί, όταν χρειάζεστε μια έκρηξη ενέργειας για να ξυπνήσετε και να σηκωθείτε από το κρεβάτι, και μειώνεται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Το χαμηλότερο σημείο της είναι το βράδυ λίγο πριν κοιμηθείτε. Φυσικά, αν βιώνετε πολύ άγχος, το σώμα σας απελευθερώνει κορτιζόλη καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά σας να κοιμηθείτε καλά.
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι τα πρότυπα κορτιζόλης σας δεν είναι μόνιμα: Μπορούν να τροποποιηθούν με βάση την προσωπική σας ρουτίνα. Για παράδειγμα, για τους εργαζόμενους σε βάρδιες, η κορτιζόλη βρίσκεται σε διαφορετικό πρόγραμμα. Αν κάποιος εργάζεται από τις 9 μ.μ. έως τις 7 π.μ., τα επίπεδα της κορτιζόλης του θα είναι αντίστροφα, με τα υψηλότερα τη νύχτα, όταν ξεκινάει η βάρδια του, και θα πέφτουν μέχρι το πρωί, κάτι που είναι σημαντικό να έχετε υπόψη σας για τους σκοπούς των εξετάσεων.
Ρόλοι της κορτιζόλης στον οργανισμό
Η κορτιζόλη έχει ποικίλες διαφορετικές επιδράσεις στο σώμα σας, ξεκινώντας από τον πιο γνωστό της ρόλο: προετοιμάζει το σώμα σας για να πολεμήσει ή να φύγει όταν αντιμετωπίζει έναν αντιληπτό κίνδυνο.
Απάντηση μάχης ή φυγής
Όταν έρχεστε αντιμέτωποι με μια αγχωτική κατάσταση, είτε πρόκειται για έναν ρινόκερο που σας επιτίθεται είτε για μια χαμένη προθεσμία στη δουλειά, η αντίδραση του στρες μπαίνει σε λειτουργία. Το νευρικό σας σύστημα ενεργοποιεί έναν καταρράκτη αντιδράσεων για να προετοιμάσει το σώμα σας να πολεμήσει ή να φύγει από το γεγονός, το οποίο περιλαμβάνει την απελευθέρωση κορτιζόλης. Ορισμένες σωματικές επιδράσεις της κορτιζόλης που σχετίζονται με την αντίδραση μάχης ή φυγής περιλαμβάνουν:
- Άμεση αύξηση της ενέργειας. Η απελευθέρωση κορτιζόλης προκαλεί την απελευθέρωση γλυκόζης (ζάχαρης) από το συκώτι σας, παρέχοντας άμεση ενέργεια στους μυς σας.
- Πιο αργή πέψη. Η αντίδρασή σας “μάχη ή φυγή” εκτρέπει την ενέργεια μακριά από την πεπτική σας οδό, έτσι ώστε να είναι διαθέσιμη περισσότερη γλυκόζη για να τροφοδοτήσει το σώμα σας.
- Αύξηση του καρδιακού ρυθμού. Η αύξηση της κορτιζόλης προκαλεί στένωση των αρτηριών, έτσι ώστε το αίμα σας να αντλεί πιο σκληρά και γρήγορα από την καρδιά σας στους μυς σας.
Η κορτιζόλη κρατά το σώμα σας σε υψηλή επιφυλακή μέχρι να περάσει η απειλή. Μόλις περάσει, τα επίπεδα κορτιζόλης θα πρέπει να πέσουν, με αποτέλεσμα ο καρδιακός ρυθμός, η αρτηριακή πίεση και η πέψη να επανέλθουν στο φυσιολογικό. Όμως, στην κουλτούρα μας που είναι φορτισμένη με άγχος και γρήγορους ρυθμούς, η κορτιζόλη μπορεί να παραμείνει χρόνια υψηλή. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ποικίλα προβλήματα υγείας, μεταξύ των οποίων:
- Άγχος και κατάθλιψη
- Πεπτικά προβλήματα
- Πονοκέφαλοι
- Καρδιακές παθήσεις, καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο
- Υψηλή αρτηριακή πίεση
- Απώλεια μνήμης
- Μυϊκή ένταση και πόνος
- Προβλήματα στον ύπνο
- Αύξηση βάρους
Η εκμάθηση υγιεινών τρόπων διαχείρισης του στρες μπορεί να αποτρέψει την αντίδρασή σας στο στρες από το να πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις και να απειλήσει την υγεία σας.
Άλλες επιδράσεις της κορτιζόλης
Η κορτιζόλη έχει πολλές άλλες δουλειές να κάνει πέρα από την ανταπόκριση στο στρες. Σε αυτές περιλαμβάνονται:
- Βοήθεια στον έλεγχο του μεταβολισμού σας – πώς το σώμα σας διασπά τα λίπη, τις πρωτεΐνες και τους υδατάνθρακες από τη διατροφή σας για να τα χρησιμοποιήσει για ενέργεια.
- Βοήθεια στον έλεγχο του κύκλου ύπνου-αφύπνισης (κιρκαδιανοί ρυθμοί)
- Αύξηση του σακχάρου στο αίμα όταν αυτό είναι χαμηλό, απελευθερώνοντας την αποθηκευμένη γλυκόζη
- Μείωση της φλεγμονής στο σώμα σας
- Ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης
- Ρύθμιση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού σας συστήματος
Εάν το επίπεδο κορτιζόλης σας είναι πολύ υψηλό ή πολύ χαμηλό, μπορεί να επηρεάσει όλες αυτές τις λειτουργίες.
Επιπλέον, η κορτιζόλη χρησιμεύει ως φυσικό αντιφλεγμονώδες φάρμακο. Αν κάποιος έχει έναν έντονο πόνο στην πλάτη ή μια λοίμωξη, οι γιατροί θα χορηγήσουν ένα στεροειδές για να μειώσουν τη φλεγμονή. Η κορτιζόλη είναι ο τρόπος του σώματός σας να το κάνει αυτό εσωτερικά.
Συμπτώματα της υψηλής κορτιζόλης
Όταν η κορτιζόλη στο αίμα είναι σταθερά υψηλή για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να αρχίσετε να έχετε συνέπειες για την υγεία σας. Μερικά από τα συμπτώματα της υψηλής κορτιζόλης είναι τα εξής:
- Άγχος, κατάθλιψη ή ευερεθιστότητα
- Μώλωπες και μωβ ραγάδες στο δέρμα σας
- Υψηλή αρτηριακή πίεση
- Αυξημένη δίψα
- Ακανόνιστη ή καθόλου έμμηνος ρύση
- Πιο συχνή ούρηση
- Αδύναμα οστά (οστεοπόρωση) και μύες
- Αύξηση βάρους και εναπόθεση λίπους, ιδίως στο πρόσωπο, τον αυχένα και την κοιλιά
- Σπάνια, η υπερβολική ποσότητα κορτιζόλης στο σώμα σας για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να οδηγήσει σε μια κατάσταση που ονομάζεται σύνδρομο Cushing.
Σύνδρομο Cushing
Το σύνδρομο Cushing είναι μια σπάνια πάθηση που συμβαίνει όταν το σώμα σας παράγει υπερβολική ποσότητα κορτιζόλης για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η πιο κοινή αιτία είναι η μακροχρόνια χρήση φαρμάκων που ονομάζονται γλυκοκορτικοειδή, τα οποία δρουν όπως η κορτιζόλη στο σώμα σας. Η υπερβολική παραγωγή κορτιζόλης μπορεί επίσης να προκληθεί από έναν όγκο στα επινεφρίδια, την υπόφυση ή κάπου αλλού στο σώμα σας.
Υπολογίζεται ότι τέσσερις έως επτά στους 100.000 ανθρώπους έχουν “ενδογενές” σύνδρομο Cushing. Ενδογενές σημαίνει ότι το σύνδρομο Cushing συμβαίνει εξαιτίας κάποιας παθολογικής κατάστασης στο σώμα σας και όχι από κάποιο φάρμακο που παίρνετε.
Εκτός από τα συμπτώματα της αυξημένης κορτιζόλης που αναφέρθηκαν παραπάνω, άλλα σημάδια του συνδρόμου Cushing μπορεί να περιλαμβάνουν αυξημένο σάκχαρο στο αίμα (που μπορεί να οδηγήσει σε διαβήτη) και αλλαγές στη διάθεση, όπως ευερεθιστότητα, άγχος και κατάθλιψη.
Επειδή ορισμένες από τις επιπτώσεις του συνδρόμου Cushing -δηλαδή η αύξηση του σωματικού βάρους, η υψηλή αρτηριακή πίεση και ο διαβήτης- είναι κοινές σε άτομα με παχυσαρκία, το σύνδρομο Cushing συχνά δεν διαγιγνώσκεται ή διαγιγνώσκεται λανθασμένα, μερικές φορές για χρόνια. Δηλαδή, τα συμπτώματα αποδίδονται στην παχυσαρκία και όχι σε ανισορροπία της κορτιζόλης.
Δεδομένου ότι οι εργαστηριακές εξετάσεις ρουτίνας δεν περιλαμβάνουν συνήθως εξέταση κορτιζόλης, είναι σημαντικό να ενημερώσετε τον γιατρό σας εάν υποψιάζεστε ότι μπορεί να έχετε σύνδρομο Cushing, ώστε να παραγγείλει τις σωστές εξετάσεις. Οι εξετάσεις για τη μέτρηση της ποσότητας κορτιζόλης στο σάλιο, τα ούρα και το αίμα σας χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση του συνδρόμου Cushing. Η εξέταση ούρων γίνεται συχνά για ένα πλήρες 24ωρο (ονομάζεται εξέταση δείγματος ούρων 24 ωρών), καθώς τα επίπεδα κορτιζόλης φυσικά μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Θεραπεία της υψηλής κορτιζόλης
Εάν η κορτιζόλη σας είναι υψηλή εξαιτίας ενός όγκου, πιθανότατα θα υποβληθείτε σε χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση του όγκου και τη διακοπή της υπερβολικής παραγωγής κορτιζόλης. Αλλά αν δεν μπορείτε να κάνετε χειρουργική επέμβαση επειδή είναι πολύ επικίνδυνη ή αν η χειρουργική επέμβαση δεν είναι επιτυχής στην αφαίρεση του όγκου, μπορεί να χρειαστείτε φάρμακα για να μειώσετε τα επίπεδα της κορτιζόλης σας.
Φάρμακα όπως αυτά μπλοκάρουν την παραγωγή κορτιζόλης στα επινεφρίδια για να μειώσουν τα επίπεδα κορτιζόλης:
- Οσιλοδροστάτη
- Μιτοτάνη
- Μετυραπόνη
- Μιφεπριστόνη
- Κετοκοναζόλη
- Λεβοκετοκοναζόλη
Η διαχείριση του στρες είναι επίσης σημαντική, καθώς το χρόνιο στρες αυξάνει τα επίπεδα κορτιζόλης. Η τακτική άσκηση, ο καλός ύπνος, η παραμονή στην ύπαιθρο και η άσκηση διαλογισμού ή γιόγκα μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της κορτιζόλης.
Συμπτώματα χαμηλής κορτιζόλης
Ακριβώς όπως η υπερβολική ποσότητα κορτιζόλης προκαλεί προβλήματα, έτσι και η χαμηλή ποσότητα μπορεί να προκαλέσει καταστροφή. Περίπου ένας στους 100.000 έως 140.000 ανθρώπους στις ΗΠΑ πάσχει από μια κατάσταση που ονομάζεται νόσος του Addison ή πρωτοπαθής ανεπάρκεια των επινεφριδίων, όπου ο οργανισμός τους δεν παράγει αρκετή κορτιζόλη.
Τα σημεία και τα συμπτώματα της νόσου Addison, περιλαμβάνουν:
- Απώλεια όρεξης
- Πόνος στην κοιλιά
- Χρόνια κόπωση
- Ακανόνιστη ή καθόλου έμμηνος ρύση
- Ευερεθιστότητα και κατάθλιψη
- Πόνος στις αρθρώσεις
- Χαμηλή αρτηριακή πίεση
- Μεταβολές της διάθεσης
- Μυϊκή αδυναμία
- Ναυτία, έμετος ή/και διάρροια
- Απώλεια βάρους
- Λαχτάρα για κατανάλωση αλμυρής ή γλυκιάς τροφής
Αντιμετώπιση της χαμηλής κορτιζόλης
Ευτυχώς, η νόσος του Addison μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με τη λήψη ορμονών που δεν παράγουν τα επινεφρίδια σας, όπως η δεξαμεθαζόνη, η υδροκορτιζόνη ή η πρεδνιζόνη. Από αυτές, πολλοί ενδοκρινολόγοι προτιμούν την υδροκορτιζόνη, επειδή είναι βραχύτερης δράσης και μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε για να μιμηθούμε την παραγωγή κορτιζόλης από το σώμα μας.
Πηγή: https://www.healthcentral.com/condition/cushings-syndrome/what-is-cortisol
Διεύθυνση: Σοφία Κανελλοπούλου, Ενδοκρινολόγος, Λεωφόρος Δημοκρατίας 236, Άγιοι Ανάργυροι.
Τηλέφωνο: 6983379548
Email: s_kanellopoulou@hotmail.com