Η παγκόσμια αύξηση της παχυσαρκίας και του διαβήτη τύπου 2 αποδίδεται σε πολλούς παράγοντες, όπως είναι οι αλλαγές στην οικονομία, στα δημογραφικά, στις διατροφικές συνήθειες και στα πρότυπα σωματικής δραστηριότητας. Αν θέλουμε να μειώσουμε τα αυξανόμενα ποσοστά της παχυσαρκίας και του διαβήτη τύπου 2, χρειάζεται να εστιάσουμε στην αντιμετώπιση των διαφόρων βασικών αιτιών τους. Πολλοί από τους καθοριστικούς παράγοντες της παχυσαρκίας και του διαβήτη εντοπίζονται πέραν της παραδοσιακής δικαιοδοσίας του τομέα της υγείας και ο αντίκτυπός τους μπορεί να μειωθεί μέσα από μια σειρά προσεγγίσεων. Αλλά ας δούμε αναλυτικότερα τους παράγοντες αυτούς!
Ανθυγιεινές δίαιτες
Τα αυξανόμενα ποσοστά παχυσαρκίας και σχετιζόμενων με τη διατροφή παθήσεων όπως ο διαβήτης τύπου 2 είναι συνέπεια των αλλαγών στο παγκόσμιο σύστημα διατροφής που διευκολύνει τους πληθυσμούς να καταναλώνουν τροφές υψηλής ενεργειακής αξίας με μεγάλη περιεκτικότητα σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες, σάκχαρα, κορεσμένα λίπη και επεξεργασμένο κρέας. Οι μέθοδοι παραγωγής, πρόσβασης και κατανάλωσης τροφίμων έχουν αλλάξει δραματικά. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα (Ultra-processed foods) έχουν γίνει ευρέως διαθέσιμα και λιγότερο δαπανηρά σε σύγκριση με τα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά, φρέσκα τρόφιμα. Σε πολλές χώρες, τα επεξεργασμένα τρόφιμα αποτελούν περισσότερο από το 50% των συνολικών θερμίδων που καταναλώνουν τα παιδιά καθημερινά. Οι υγιεινές δίαιτες παραμένουν απρόσιτες για το 41,9% του παγκόσμιου πληθυσμού (περίπου 3 δισεκατομμύρια άτομα). Έτσι, οι κοινωνικοοικονομικές ανισότητες θέτουν τόσο τα παιδιά, όσο και τον γενικό μη εύπορο πληθυσμό σε μεγαλύτερο κίνδυνο είτε υποσιτισμού είτε υπερβολικού βάρους και παχυσαρκίας. Η πρόσβαση σε θρεπτικά τρόφιμα είναι επομένως βασικός κοινωνικός καθοριστικός παράγοντας της υγείας.
Γονίδια
Τα γονίδια σχετίζονται κατά 40-70% με πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας και κατά 25-80% με πιθανότητα εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 σε έναν πληθυσμό. Έχει βρεθεί ότι άτομα με έναν γονέα με διαβήτη τύπου 2 έχουν 40% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν την πάθηση. Αυτό αυξάνεται σχεδόν στο 70% για άτομα με δύο γονείς που έχουν διαβήτη τύπου 2.
Καθιστική ζωή
Η άσκηση από μόνη της συνδέεται μόνο με μέτρια απώλεια βάρους. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο, ότι η άσκηση προσδίδει σημαντικά οφέλη στη σωματική και ψυχική υγεία. Η σωματική αδράνεια είναι μια από τις κύριες αιτίες θνησιμότητας σήμερα: η έλλειψη άσκησης αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου, καρδιαγειακών παθήσεων, εγκεφαλικού και διαβήτη κατά 20-30% και μειώνει το προσδόκιμο ζωής κατά μέσο όρο από τρία έως πέντε χρόνια. Τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας μειώνονται καθώς οι χώρες αναπτύσσονται οικονομικά λόγω των νέων μέσων μεταφοράς, των πολιτιστικών αξιών και της εξάρτησης από την τεχνολογία. Έτσι τα ποσοστά πέφτουν έως και 70%.
Ύπνος
Πολλοί ενήλικες και παιδιά παραπονιούνται για κακή ποιότητα ύπνου, είτε αυτό σημαίνει μικρή διάρκεια ύπνου, καθυστέρηση και δυσκολία στην έλευση του ύπνου ή και παντελής έλλειψη αυτού. Η ποιότητα ύπνου επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη γενική υγεία ενός ατόμου και σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας, διαβήτη, παχυσαρκίας και άλλων παθήσεων.
Κοινωνικό Στίγμα
Σε πολλές χώρες, τα παχύσαρκα και διαβητικά άτομα συχνά στοχοποιούνται. Το στίγμα του βάρους, έτσι, μεταφράζει την παχυσαρκία σε ατομική αποτυχία και επιρρίπτει την ευθύνη στα ίδια τα άτομα. Κάτι τέτοιο μπορεί να βλάψει την ψυχική και σωματική ευεξία των ατόμων και να τα εμποδίσει από το να αναζητήσουν την απαραίτητη ιατρική φροντίδα. Και ενώ γενικότερα η στάση των ανθρώπων απέναντι στα παχύσαρκα άτομα ανά τον κόσμο διαφέρει, ένα παραμένει κοινό: το να βιώνουν τα άτομα διακρίσεις λόγω βάρους δεν τους βοηθά με κανένα τρόπο να υιοθετήσουν πιο υγιεινούς τρόπους ζωής.
Πρόσβαση στα συστήματα υγείας
Σε μια πρόσφατη έρευνα των επαγγελματιών υγείας, 274 ερωτηθέντες σε 58 χώρες χαμηλού, μεσαίου και υψηλού εισοδήματος ανέφεραν έλλειψη περίθαλψης και υπηρεσιών που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Επίσης, το υψηλό κόστος για τους ασθενείς, το περιβάλλον το οποίο ενισχύει την παχυσαρκία, αλλά και το στίγμα που βιώνουν οι ασθενείς στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης είναι εξίσου καθοριστικά!
Εμπορικοί και διαφημιστικοί παράγοντες
Το σύγχρονο μάρκετινγκ και τα social media έχουν επηρεάσει σημαντικά τις διατροφικές προτιμήσεις και συνήθειες τις τελευταίες δεκαετίες. Η πλειονότητα των προϊόντων που διατίθενται στο εμπόριο τείνουν να είναι επεξεργασμένα και υψηλής θερμιδικής αξίας. Συχνότερα μάλιστα στοχεύουν σε ένα πιο ευάλωτο κοινό, όπως είναι τα παιδιά, οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες, και σε άτομα χαμηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης. Η έκθεση σε εμπορικά μηνύματα των ομάδων αυτών, βέβαια, θα μπορούσε να περιοριστεί, όμως το 70% των χωρών εξακολουθούν να μην έχουν πολιτικές περιορισμού του μάρκετινγκ ανθυγιεινών τροφίμων. Έτσι, οι κυβερνήσεις θα πρέπει επειγόντως να εφαρμόσουν ολοκληρωμένες πολιτικές και δράσεις για τη βελτίωση της κατάστασης αυτής, για παράδειγμα μέσω περιορισμών μάρκετινγκ ανθυγιεινών τροφίμων και επιβολή μεγαλύτερων φόρων σε αυτά.
Πηγή: Obesity and Type 2 Diabetes: a Joint Approach to Halt the Rise, A Policy Brief by the International Diabetes Federation and the World Obesity Federation, International Diabetes Federation, pp 8-9.