Ο κιρκάδιος ρυθμός του σώματος ασκεί μια σημαντική επιρροή στο ενδοκρινικό σύστημα, ρυθμίζοντας διάφορες ορμόνες, συμπεριλαμβανομένων της κορτιζόλης, της ινσουλίνης, της γλυκαγόνης και της τεστοστερόνης.Έρευνες έχουν διασαφηνίσει το κιρκάδιο πρότυπο έκκρισης της τεστοστερόνης η οποία αυξάνεται με την έναρξη του ύπνου και κορυφώνεται κατά τον πρώτο στάδιο ταχείας κίνησης των ματιών (REM). Παραμένει σε αυτό το επίπεδο μέχρι την ώρα αφύπνισης, ενώ μειώνεται σταδιακά καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Οι διαταραχές του ύπνου αποτελούν επιτακτικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας καθώς, συχνά σχετίζονται με τους γρήγορους ρυθμούς του σύγχρονου τρόπου ζωής ή ακόμη και με εργασιακούς παράγοντες. Οι συγκεκριμένες διαταραχές κυμαίνονται από τη στέρηση ύπνου έως την κακή ποιότητα του, ως αποτέλεσμα πολλών καταστάσεων, όπως το σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου ή την αϋπνία. Επιπλέον, η κατάχρηση διεγερτικών ή η υπερβολική χρήση ηλεκτρονικών συσκευών πριν τον ύπνο επηρεάζουν σημαντικά αυτές τις διαταραχές. Λόγω του μη φυσιολογικού κιρκάδιου ρυθμού οι διαταραχές του ύπνου συνδέονται με πολυάριθμα προβλήματα υγείας. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την κατάθλιψη, την υπέρταση, την απορρύθμιση της γλυκόζης, την παχυσαρκία, καρδιαγγειακές παθήσεις, διαταραχές της γνωστικής λειτουργίας, αγχώδεις διαταραχές και κυρίως διαταραχή της λειτουργίας των όρχεων, με επιστημονικά στοιχεία που δείχνουν επιπτώσεις τόσο στην παραγωγή τεστοστερόνης όσο και τη γονιμότητα.
Γιατι η τεστοστερόνη είναι σημαντική ;
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε ότι η τεστοστερόνη δεν είναι κρίσιμη μόνο για την ανδρική σεξουαλική συμπεριφορά και την αναπαραγωγή. Έχει επίσης σημαντικές θετικές επιπτώσεις στη μυϊκή μάζα, τη δύναμη, τη σύνθεση του σώματος, την οστική πυκνότητα και στην συνολική ζωτικότητα και υγεία. Για την διερεύνηση της επίδρασης στέρησης ύπνου στην λειτουργία των όρχεων, πολλές μελέτες έχουν χρησιμοποιήσει ένα μοντέλο ποντικού. Όσον αφορά τη γονιμότητα, επτά ημέρες στέρησης ύπνου οδήγησαν σε χειρότερη ποιότητα σπερματοζωαρίων, με στατιστικά σημαντική μείωση στην κινητικότητα του σπέρματος. Από ορμονικής άποψης επισημάνθηκε αύξηση των συγκεντρώσεων των κορτικοστεροειδών και μια αντίστοιχη σημαντική μείωση στις συγκεντρώσεις τεστοστερόνης. Αν και η αιτιολογία δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως, εικάζεται ότι η καταστολή της λειτουργίας του άξοα υποθαλάμου – υπόφυσης – γονάδων (HPA) είναι η αιτία.
Ένας άλλος μηχανισμός που υποτίθεται ότι εξηγεί την αναστολή τεστοστερόνης κατά την στέρηση ύπνου συνδέεται με την αύξηση των επιπέδων σεροτονίνης. Αυτό συμβαίνει επειδή έχουν εντοπιστεί υποδοχείς της σεροτονίνης στα κύτταρα Leydig στους όρχεις των χάμστερ και η δραστηριότητά τους έχει αποδειχθεί ότι ασκεί ανασταλτική επίδραση στην παραγωγή τεστοστερόνης. Η στέρηση ύπνου επίσης έχει επιζήμια επίδραση στη σεξουαλική συμπεριφορά σε αρσενικούς αρουραίους, οδηγώντας σε μειωμένο ρυθμό ζευγαρώματος.
Μελέτες σε υγιείς νέους ανθρώπους έδειξαν ότι περιορίζοντας τον ύπνο τους σε 5 ώρες κάθε βράδυ για 8 συνεχόμενες μέρες οδηγούσε σε σημαντική μείωση των ημερήσιων επιπέδων τεστοστερόνης κατά 10-15% χωρίς να μεταβάλλονται τα επίπεδα της κορτιζόλης.
Επιπλέον, άλλη μελέτη σε νεαρούς εθελοντές υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο της ώρας του ύπνου στον HPA άξονα. Η μελέτη αυτή έδειξε ότι τα επίπεδα τεστοστερόνης μειώθηκαν σημαντικά όταν ο ύπνος περιοριζόταν στο πρώτο μισό της νύχτας (από τις 22.30 έως τις 03.30), αλλά παρέμειναν σταθερά όταν ο ύπνος περιορίστηκε στο δεύτερο μισό (από τις 02.45 εώς τις 07.00). Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι δεύτερο τμήμα ύπνου μπορεί να έχει πιο σημαντικό αντίκτυπο στη δραστηριότητα του άξονα HPA και στην λειτουργία των όρχεων, αμφισβητώντας προηγούμενες μελέτες που τόνιζαν τη σημασία της πρώτης φάσης REM. Έτσι, αξίζει να σημειωθεί ότι, ενώ ορισμένες μελέτες έδειξαν ότι η τεστοστερόνη κορυφώνεται κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης REM στο πρώτο μισό του ύπνου, το δεύτερο μισό του ύπνου γενικά διαθέτει περισσότερο χρόνο ύπνου REM. Αυτή τη στιγμή όμως δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα για το τι τελικά ισχύει.
Οι μελέτες σε άνδρες που δουλεύουν σε βάρδιες δίνει πληροφορίες για το πως η διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού επηρεάζει τα επίπεδα των ορμονών τους, γνωρίζοντας ότι η εργασία σε βάρδιες συχνά επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα του ύπνου. Χωρίς να υπάρχουν σαφή δεδομένα, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι άνδρες που δουλεύουν σε βάρδιες έχουν χειρότερες παραμέτρους στο σπερμοδιάγραμμα (χαμηλότερο αριθμό σπερματοζωαρίων και χειρότερη μορφολογία σπέρματος) σε σχέση με άνδρες που έχουν σταθερό πρόγραμμα στην εργασία τους. Επίσης, υπάρχουν δεδομένα για χαμηλότερα επίπεδα τεστοστερόνης σε άνδρες που δουλεύουν σε βάρδιες και κυρίως σε αυτούς που δεν είναι ευχαριστημένοι με το προγραμμα της εργασίας τους.
Συμπερασματικά, η περίπλοκη σχέση μεταξύ των προτύπων ύπνου και της λειτουργίας των όρχεων υπογραμμίζει, για άλλη μια φορά, τον κρίσιμο ρόλο της διατήρησης υγιεινών συνηθειών, ιδίως όσον αφορά τον ύπνο, για τη συνολική ανδρική αναπαραγωγική υγεία και ευημερία.
Πηγή: https://www.ese-hormones.org/media/nupdh2of/eyes-news-issue-20-summer-2024-for-web.pdf
Διεύθυνση: Σοφία Κανελλοπούλου, Ενδοκρινολόγος, Λεωφόρος Δημοκρατίας 236, Άγιοι Ανάργυροι.
Τηλέφωνο: 6983379548
Email: s_kanellopoulou@hotmail.com