Ο κιρκάδιος ρυθμός είναι το 24ωρο εσωτερικό μας ρολόι, που ρυθμίζεται κυρίως από τον ημερήσιο κύκλο της ημέρας και της νύχτας. Αυτό το βιολογικό ρολόι είναι θεμελιώδες για τη ρύθμιση πολλών λειτουργιών στο ανθρώπινο σώμα, συμπεριλαμβανομένων των προτύπων ύπνου, της απελευθέρωσης ορμονών, της θερμοκρασίας και της πέψης.
Ειδικότερα, ο ύπνος είναι μια ζωτικής σημασίας δραστηριότητα για κάθε οργανισμό, που ρυθμίζεται τόσο μέσω του κιρκάδιου ρυθμού όσο και μέσω ομοιοστατικών διαδικασιών. Πράγματι, οι διαταραχές του ύπνου συνδέονται με επιβλαβείς φυσιολογικές αντιδράσεις και μπορεί να οδηγήσουν σε πολλές χρόνιες παθήσεις, όπως παχυσαρκία, διαβήτη, καρδιαγγειακά και ψυχικά προβλήματα. Διάφοροι παράγοντες μπορούν να μεταβάλουν την ποιότητα του ύπνου, όπως τα ταξίδια μεταξύ χρονικών ζωνών, το κυκλικό ωράριο στην εργασία, νευρολογικές ασθένειες και οι στρεσογόνες καταστάσεις. Η μείωση της διάρκειας του ύπνου έχει επίσης συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης παχυσαρκίας, λόγω αλλαγών σε διάφορες ορμόνες και πεπτίδια που εμπλέκονται στη λήψη τροφής και τη δαπάνη ενέργειας, όπως η ινσουλίνη, η γκρελίνη και η λεπτίνη, οι οποίες είναι στόχοι της δραστηριότητας της κορτιζόλης. Έτσι, η υπερενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης – επινεφριδίων (HPA) μπορεί να συμβάλλει στη διαιώνιση του φαύλου κύκλου της χρόνιας αϋπνίας και των μεταβολικών διαταραχών.
Η αποφρακτική υπνική άπνοια (OSA) είναι μια διαδεδομένη διαταραχή αναπνοής κατά τον ύπνο, που συνδέεται με τον διαβήτη και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Παραμένει θέμα συζήτησης το αν η OSA συνδέεται με αλλαγές στην έκκριση κορτιζόλης και/ή αν η θεραπεία με συνεχή θετική πίεση αεραγωγών (CPAP) μπορεί να αντιστρέψει την υπερκορτιζολαιμία.
Μια πρόσφατη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή σύγκρινε τη θεραπευόμενη και μη OSA στους ίδιους ασθενείς μετά την απόσυρση της CPAP και διαπίστωσε ότι προκάλεσε επανεμφάνιση της OSA που σχετίζεται με παράλληλη αύξηση των νυχτερινών επιπέδων κορτιζόλης, των μεταβολικών παραμέτρων, των αναπνευστικών συμβάντων, της υποξαιμίας καθώς και την επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού κατά τη διάρκεια του ύπνου. Σε αυτή τη μορφή της «μεταβολικής διαταραχής που προκαλείται από τον υπνικό σύνδρομο», η υπερβολική ενεργοποίηση του άξονα HPA μπορεί να είναι αποτέλεσμα της απώλειας ύπνου, της υποξαιμίας και της αυτόνομης ενεργοποίησης, διαδραματίζοντας ενδεχομένως καθοριστικό ρόλο ρόλο στις καρδιομεταβολικές μεταβολές που προκύπτουν από την OSA.
Η χρόνια έκθεση σε υπερκορτιζολαιμία, δηλαδή το σύνδρομο Cushing, προκαλεί διαταραχές ύπνου, οι οποίες είναι μερικώς αναστρέψιμες μετά την ύφεση. Αυτό μπορεί να επηρεάζεται από την εμμονή αρκετών καρδιομεταβολικών ανωμαλιών ακόμη και μετά από μακροχρόνια ύφεση του συνδρόμου Cushing. Πράγματι, η χρόνια υπερκορτιζολαιμία προκαλεί αρκετές συννοσηρότητες, όπως υπέρταση, σπλαχνική παχυσαρκία και διαβήτη.
Αντίθετα, σε ασθενείς με επινεφριδική ανεπάρκεια (ανεπάρκεια παραγωγής κορτιζόλης), ο τρόπος και η ποσότητα των γλυκοκορτικοειδών που θα χορηγηθούν είναι ζωτικής σημασίας για την αποφυγή πιθανών επιπλοκών που σχετίζονται με τον κιρκάδιο ρυθμό της υπερθεραπείας. Αρκετές μελέτες έχουν συγκρίνει τις επιδράσεις της ίδιας συνολικής ημερήσιας δόσης υδροκορτιζόνης που χορηγείται μέσω διαφορετικών σκευασμάτων: κορτιζόνη που χορηγείται 2-3 φορές την ημέρα vs κορτιζόνη που χορηγείται μία φορά την ημέρα (ελεγχόμενης αποδέσμευσης). Οι μελέτες έχουν δείξει ευνοϊκές επιδράσεις της υδροκορτιζόνης ελεγχόμενης αποδέσμευσης σε διάφορες μεταβολικές παραμέτρους ακόμη και στο προφίλ των ανοσοποιητικών κυττάρων. Οι επιδράσεις αυτές αποδίδονται στο πιο φυσιολογικό προφίλ χρόνου έκθεσης στην κορτιζόλη που επιτυγχάνεται με την υδροκορτιζόνη ελεγχόμενης αποδέσμευσης, διασφαλίζοντας τελικά τη φυσιολογική έκφραση του γονιδιακού συστήματος του ρολογιού. Εκτός από το σύστημα ελέγχου του κιρκάδιου ρυθμού από τον υποθάλαμο, ο συγχρονισμός των περιφερειακών βιολογικών ρολογιών επιτυγχάνεται μέσω πολλαπλών σημάτων από μεταβολικές ροές οπως την πρόσληψη τροφής και την επεξεργασία στο ήπαρ. Η κορτιζόλη είναι το κύριο σήμα που συγχρονίζει τα περιφερικά ρολόγια στους ιστούς που εμπλέκονται στο μεταβολισμό, την λιπογένεση, την ανοσολογική απόκριση και το οξειδωτικό στρες. Οι αλλαγές στον ρυθμό της κορτιζόλης εμποδίζουν την πρόσληψη και έκκριση γλυκόζης, την ευαισθησία στην ινσουλίνη, τη βιοσύνθεση λιπιδίων και τον καταβολισμό, εξηγώντας τους διαφορετικούς μεταβολικούς φαινότυπους που συνδέονται με την αλλοιωμένη έκκριση κορτιζόλης, όπως η κεντρική παχυσαρκία στο σύνδρομο Cushing και η απώλεια βάρους στην επινεφριδιακή ανεπάρκεια.
Εν κατακλείδι, η αμφίδρομη αλληλεπίδραση μεταξύ ύπνου και του άξονα HPA είναι πολύπλοκη και εύθραυστη. Η υπερδραστηριοποίηση του συγκεκριμένου άξονα συνδέεται άμεσα με τον ύπνο, ευνοεί τις μεταβολικές επιπλοκές και διάφορες άλλες χρόνιες καταστάσεις υγείας. Το φύλο, η ηλικία και η κατάσταση της νόσου συμβάλλουν στη μεταβλητότητα της ανταπόκρισης του άξονα HPA.
Πηγή: https://www.ese-hormones.org/media/nupdh2of/eyes-news-issue-20-summer-2024-for-web.pdf
Διεύθυνση: Σοφία Κανελλοπούλου, Ενδοκρινολόγος, Λεωφόρος Δημοκρατίας 236, Άγιοι Ανάργυροι.
Τηλέφωνο: 6983379548
Email: s_kanellopoulou@hotmail.com